Türkiye’de Özal devrinde başlayan pay senedine yatırım kültürü, vakit içinde yaygınlaşmak yerine inişli-çıkışlı seyir izledi. Her periyot sonunda yaşanan krizler uzun müddet çok sayıda tasarruf sahibini Borsa’dan soğuttu. En son periyot Erdoğan’ın nas siyasetleri periyoduna rast gelir. O günden bu yana Borsa’da pay taşıyan tasarruf sahipleri ve kurumsal yatırımcıların sayısı 1 milyondan 7 milyon yükseldi. Bu defa “hisse senedi kültürü” döviz ve altın alışkanlığı yanında finansal sistemin temel bir öğesi pozisyonuna yükselebilir mi? Hindistan’ın kıssası bize yol gösterebilir:
Bloomberg’in “India Is Witnessing a Roaring Nineties-Style Stock Boom” başlıklı incelemesi şöyle yazıyor:
Tasarruf sahiplerinin pay senetlerini yatırım portföylerinin destek noktası olarak benimseme derecesi olan pay senedi kültürü, birinci kere 1990’larda ABD’de kendini gösterdi. Bu devirde pay senetleri hane halkı tasarruflarının oranının üç kat artarak yaklaşık toplamın üçte birine çıktığı ABD’deki “Kükreyen Doksanlar” Wall Street’te rallinin sürmesinde temel etken oldu. Analistler, Hindistan’ın önümüzdeki yıllarda da misal düzeylere ulaşabileceğini söylüyor.
Bu değişim, dünyanın en kalabalık ülkesinde 5 trilyon dolarlık borsayı zenginlik yaratmanın motoru olarak tekrar tanımlayan his değişimi sayesinde gerçekleşiyor. Kıymetli değerlemelere ve küresel fonların çıkışlarına karşın ülkedeki birçok kişisel yatırımcı, mevcut boğa rallisinin sadece başlangıç olabileceğini söylüyor.
Morgan Stanley’e nazaran, mahallî pay senetlerindeki perakende sahipliği son on yılda 8 puanlık artışla %23,4’e yükseldi. Hindistan Menkul Değerler ve Borsa Kurulu’na nazaran hane halkı, Mart 2024 prestijiyle pay yatırımlarının kıymetini bir evvelki yıla nazaran %57 artırdı. Yerli kurumların varlıkları rekor düzeylere yakın ve birinci sefer global para yöneticilerinin varlıklarını geride bırakmaya yakın.
Bu coşku, Hindistan’ın global pazarlarda güçlü bir oyuncu olarak pozisyonunu güçlendirebilir ve daha olgun süreç yapan yereller sayesinde derinlik ve likidite zenginliği sunabilir. Ferdi olarak Hintlilerin pay senetlerini benimsemesi, mahallî piyasaya global şoklara karşı artan bir bağışıklık kazandırabilir; perakende yatırımcılardan oluşan bir ordu, halihazırda olduğu üzere, tabandan satın almaya hazır olabilir.
Bu isteklilik, yapay zeka paylarına yönelik yüksek değerleme telaşlarının dünya pay senetlerinde satışlara yol açtığı Ağustos ayında tam manasıyla ortaya çıktı. MSCI Asya Pasifik Endeksi 5 Ağustos’ta %6’dan fazla düşüş yaşarken, Hindistan’ın Nifty 50 Endeksi bu ölçünün yarısından daha az düştü. Küresel fonların sattığı noktada yerli yatırımcıların düşüşlerini sınırlamak için devreye girdiği gözlendi.
Son üç yılda Nifty 500 Endeksi %56 artış göstererek S&P 500 Endeksi’nin yaklaşık %30’luk çıkarını çok geride bıraktı.
Hisse senedi çılgınlığı, halka arzlarda 400 kata kadar talep oluşmasına neden oldu. Piyasaya birinci adım atan firmaların birinci gün pay senedi yararları bu yıl ortalama %25 iken, ABD’de bu oran sırf %12’ydi. Hindistan’ın halka arz piyasası, yeni pay arzındaki artışa karşın güçlü kalmayı sürdürdü.
Hindistan kendi borsa rönesansını yaşıyor. Gerçek vakitli ödemeler artık dünyanın en büyük ikinci akıllı telefon pazarı olan ülke için bir destek noktası haline geldi. 2018 yılında hükümet, daha fazla pay yatırımlarını teşvik etmek için vergilendirmeyi azalttı ve BES tipi ulusal emeklilik fonlarında payların hissesinin artmasını teşvik etti. Zerodha üzere on-line ve çok düşük komite çarc eden aracıların ortaya çıkışı da büyümeyi destekledi; bu tıp birinci üç firma, ülkedeki toplam hesapların yarısından fazlasını elinde tutuyor.
Perakende yatırımcılar ortasında pay senetlerinin “kaybedilemeyecek bir yatırım” olduğuna dair artan inanç, bunun ABD dot.com balonunu patlatan benzeri bir çöküşe katkıda bulunabileceğinden korkan regülatörler için dert yaratıyor. Hindistan’ın menkul değerler piyasası düzenleyicisi, spekülatif köpükleri sınırlamak için, opsiyon ticaretine maniler koymak da dahil olmak üzere bir dizi kural getirdi. Düzenleyici tıpkı vakitte küçük yatırımcıları pay senedi çılgınlığının tehlikeleri konusunda da uyardı.
Nitekim, balon oluştuğuna dair ikaz işaretleri ortaya çıkıyor. Hindistan’ın en büyük 500 şirketini kapsayan ortalama fiyat-kazanç çarpanı, geçtiğimiz on yıldaki ortalama yalnızca 27 kata kıyasla yaklaşık 44 kat arttı. Listelenen tüm şirketlerin gayri safi yurtiçi hasılaya oranı olarak piyasa kıymeti, son vakitlerde global mali kriz sırasında görülen düzeylere ulaştı.
Aequitas Investment Consultancy Pvt. yatırım sorumlusu Siddhartha Bhaiya, “Ayı piyasası kaçınılmaz” dedi. “Ancak sular çekildiğinde kimin çıplak yüzdüğünü anlayacaksınız ve bu sefer ülkenin büyük bir kısmı çıplak olacak.”
Küresel para yöneticileri de geri adım atıyor. Küresel fonlar Ekim ayında rekor ölçüde Hint pay senedi satışı gerçekleştirerek MSCI Hindistan Endeksi’nin teknik düzeltmeye girmesine yardımcı oldu. Ülkenin pay senetlerinin yabancı yatırımcılar tarafından sahiplenilmesi de yüzde olarak tüm vakitlerin en düşük düzeyine geriledi. Global fonlar bir defa daha yükselişe geçse de dönmese de, sıradan Hintliler ortasında pay senedi yatırımlarındaki patlamanın piyasada ihtilal yarattığına kuşku yok.
