Türkiye Gazetesi haberine nazaran, Esad rejiminin borçlarından da sorumlu olan geçiş hükûmetinin ülkeyi ayağa kaldırması için en az 400 milyar dolara gereksinimi var.
Esad rejiminin devrilmesinin akabinde gözler Suriye’nin tekrar inşası senaryolarına çevrildi. Savaş sebebiyle altyapı, tarım, sanayi ve hizmet dallarının büyük darbe aldığı ülkede, toparlanmanın en az 10 yılı bulması bekleniyor. Gereken bütçe de en az 400 milyar dolar olarak hesaplanıyor. Suriye, sadece altyapısını yine inşa etmenin ve yerinden edilmiş vatandaşlarını geri getirmenin değil, birebir vakitte Esad’ın miras bıraktığı devasa borç yükünün de kıskacında. İran ve Rusya üzere büyük alacaklıların, bu borçları yeni geçiş hükûmetine karşı bir baskı aracı olarak kullanabilecekleri söz ediliyor. İran ve Rusya, iç savaş mühletince Esad’ın güçlerine hem askerî ve lojistik hem de maddi dayanak vermişti.
Söz konusu borçların tahsilini gazetemize pahalandıran milletlerarası hukuk uzmanı Prof. Dr. Nuray Ekşi, Esad idaresinin ülkesini terk edene kadar BM nezdinde legal bir hükûmet olarak misyon yaptığını belirterek “Esad’ın çekildiği ana kadar Suriye Arap Cumhuriyeti’nin legal hükûmeti olarak yapmış olduğu bütün hareket ve süreçlerden ötürü yeni gelecek olan iktidar sorumlu olacak. Rejim değişikliği hiçbir halde borçların ödenmeyeceği manasına gelmez” dedi.
“YAPTIRIMLAR KALDIRILMALI”
Suriye’ye 2011 yılından beri ABD, İngiltere ve Kanada başta olmak üzere birçok ülkenin yaptırım uyguladığına işaret eden Ekşi, şu anda süreksiz hükûmetin hiçbir ülkeyle ticaret yapmasının mümkün olmadığını kaydetti. Ekşi “ABD’nin Suriye’ye yaptırım uygulaması, Suriye dışındaki bütün ülkeleri de etkiliyor. Mesela Türk şirketleri ticaret yapamıyorlar. SWIFT sistemi sebebiyle Suriye ile ticaret yapan Türk şirketlerine de yaptırım geliyor. Suriye’deki petrolün terör örgütlerinin elinden alınarak devlet kurumlarına bağlanması lazım” diye konuştu.
“KRİZİ BAŞLATAN FATURAYI ÖDER”
Bir an evvel Suriye halkının huzur ve güvenliğinin, can ve mal güvenliğinin sağlanması için gerekli adımların atılmasının kıymetine değinen Ekşi “400 milyar dolar çok yüksek bir sayı. Yeni göç dalgalarının olması istenmiyorsa ülkelerin birinci kademede Suriye’nin tekrar inşası sürecine katkıda bulunması gerekiyor. Limanların, demir yollarının yahut hava alanlarının mülkiyeti verilerek değil, lakin 49 yıllığına üzere muhakkak bir mühlet işletme hakkı devredilebilir. Bütün dünya bir ortaya gelerek Suriye’nin büsbütün kalkınmasını üstlenemez. 3-5 milyarlık bir sayıdan kelam etmiyoruz, kapsamlı bir tahlil bulunması akla mantığa en yatkın olanıdır. Kanaatimce Suriye krizini başlatan devletler kimlerse en büyük faturayı da onların ödemesi gerekiyor” tabirlerini kullandı. Ekşi ayrıyeten Esad’ın varsa yurt içindeki yahut dışındaki bankadaki paraları yahut mallarına nasıl el konulacağına yönelik hukuka uygun bir yargılama sürecinin de başlatılması gerektiğini belirtti.
Suriye’nin ulusal geliri ne kadar?
Dünya Bankası üzere çeşitli kaynaklara nazaran, Suriye’nin gayri safi yurt içi hasılasının (GSYİH) 2010-2020’de yarı yarıya azaldığı iddia ediliyor ve ülkenin temel besin eserleri de dahil olmak üzere ithal mallara bağımlılığı arttı ve mahallî sanayi ve ziraî üretim çöktü. BM, Milletlerarası Para Fonu (IMF) ve Dünya Altın Kurulu.
Suriye’nin GSYİH’sının 2022’de 37,1 milyar dolar, 2023’te 39,5 milyar dolar ve 2024’te 29,3 milyar dolar olacağı kestirim ediliyor; bu, iç savaş öncesindeki 2010’daki 60 milyar dolardan çok önemli bir fark.
Ülkenin kişi başına düşen GSYİH’si 2010’da 2 bin 800 dolardan 2022 ve 2023’te 2 bin 100 dolara düştü. Yıl sonuna kadar da 1.600 dolara düşeceği varsayım ediliyor.
Aynı vakitte, devrilen rejimin gelirleri 2023’te 2022’ye kıyasla gerçek olarak yıllık yüzde 35, iç savaş öncesi periyot olan 2010’a kıyasla ise yüzde 85 düştü.
Suriye’de dünya tarafından tanınan bir hükümet kurulması, yeni anayasa ve seçimler sonrası BM nezdinde bir donörlar konferansı toplanacak. Kurulacak fona Körfez ülkelerinin yüksek ölçüde katkıda bulunması beklenebilir. Ayrıyeten, yeni hükümet petrol kuyularını da özelleştirebilir. IMF’nin çağrılması nerdeyse kesin. Dünya Bankası, Asya Kalkınma Bankası, EBRD üzere kuruluşların da kredi dayanağı vermesi çok mümkün. Suriye için kurtuluş yurtdışına kaçan ve buralarda birikim yapan vatandaşların ülkelerine dönerek iktisada yatırım yapmaları.
