2024 yılını bitirmeye az kaldı. Yıl sonuna yanlışsız makroekonomik görünümünü bu yazı çerçevesinde değerlendirmeye çalışmanın uygun olacağını düşündük. Bu çerçevede evvel global iktisadi faaliyeti ve akabinde Türkiye iktisadının makroekonomik görünümünü özetlemeye çalışalım.
Küresel iktisadi faaliyet
Bilindiği üzere ABD seçimleri Lider Trump’ın hâkim üstünlüğü ile sona erdi. Trump’ın Çin ile gayreti, ticaret savaşları, Tayvan sorunu, gümrük vergileri, jeopolitik şartlar, güç krizleri, global resesyon riski, tekrardan gündeme gelecek maliyet kaynaklı enflasyon, iklim krizi, doların güçlenmesinin artacağı bahisleri gündemi işgal edecek. Bilindiği üzere dünya sermaye piyasalarının yaklaşık yarıya yakını ABD siyasetlerinden etkilenmektedir. Dünya GSYH’nin dörtte biri Amerika’ya ilişkin.
“The Economist”in 2025 yılı kapağındaki sembollerin uzmanlara nazaran yorumu da jeopolitik çalkantılar artacak, ABD- Çin bağlantılarındaki gerginlikler hızlanacak, ticaret savaşları ile korumacılık gündeme gelecek istikametinde. Göç, hudutlar, göçmenler sıkıntıları ağırlaşacak. Milletlerarası ticaret tekrar şekillenerek yeni istikrarlar oluşacak. Global imalat sanayi zayıf seyrediyor. Ekseriyetle ekonomik büyümenin kaynakları, hizmet bölümü, jeopolitik riskler ve arz istikametli faktörler emtia fiyatlarının belirlenmesinde tesirli oluyor. Petrol fiyatları oynak seyretse de gidişat aşağı istikametli. Global ortamda merkez bankaları gelecek yıl ticaret ve endüstrinin daralmasını azaltmak için mali sıkılığının derecesini düşürebilir ve faiz indirimlerine gidebilirler. Tansiyon ve belirsizlikler global risk iştahını arttıracak. Özetle dünya iktisadı gelecek yıl çok zorlanacak OECD dünya iktisadının 2025 yılında%3.2 büyüyeceğini öngördü. Ülkemiz için büyüme kestirimi de birebir oranda.
ÜLKEMİZİN MAKROEKONOMİK GÖRÜNÜMÜ
Makroekonomik büyüklükleri Büyüme, İstihdam, Enflasyon ve Para Siyaseti, Dış İstikrar (Ödemeler Dengesi),Bütçe (İç Denge), Borçlar başlıkları ile kısaca özetleyelim;
Büyüme
2024 yılı itibariyle büyümemiz iktisadın soğuması ile %2,5 ile %3’ler civarına indi. Ortalama potansiyel büyüme oranımız %5’ler civarındayken son beş yılda yaşanan inişli çıkışlı yanlışlıklarla%3’lere indi. Bu yılın sonu itibariyle 4. çeyrekteki soğumanın (veya yavaşlamanın) oranına nazaran büyümemiz gerçekleşecek. Türkiye’nin son yıllarda büyümesi ekseriyetle “Hizmetler” yüklü. 2021 prestijiyle “Sanayi Üretim Endeksi”ni 100 olarak dikkate aldığımızda 3 yıl sonra 2024’te fakat 104.4’e gelebildi. Üretken kapasitemiz 2014’ten beri değişmiyor (UNCTAD Üretken kapasiteler Endeksi).Harcama tarafından de en büyük katkı özel tüketimden geliyor. Resmi istatistiklerde kişibaşı GSYH 13.243 dolar (2023) görünse de gerçekte GSYH’ye üretim istikametinden katkıda bulunan mültecileri dikkate aldığımızda bu fiyat çok da aşağıda.
İSTİHDAM
2024 yılında çalışabilir nüfus 66 milyon kişi. Yaklaşık 36 milyon çalışanımız, 3.1 milyon işsizimiz var. Genel işsizlik oranı %8.6. Lakin iş aramayı bırakanların sayısı buna dahil değil. İş bulma ümidi olmadığı için iş aramayı bırakan kişi sayısı 2 milyon 171 bin kişi. Atıl işsizlik, iş aramayı bıraktığını varsaydıklarımız dahil oranı (%25.6) çalışabilir nüfusun her beş bireyden biri işsiz.
En berbatı de 15-29 yaş ortasındaki geleceğimizin teminatı gençlerimizden ne eğitimde ne de çalışmakta olanların oranı %27.9 ile OECD birincisiyiz. Gençlerimize yeni iş alanları yaratamıyoruz. Bayanlarımızın iş gücüne iştirak oranı erkeklerimizin yarısı kadar (%35’lerde). Bayanlarımızı daha çok iş alanına dahil etmeliyiz. İşgücüne iştirak oranı genelde %54. Orta gelir tuzağından çıkabilmemiz için bu oranı %70’lere yükseltmeliyiz. Eğitimimizi mesleksel bahislerde uzmanlık yetiştirecek halde ivedilikle reformize etmemizde fayda var.
Enflasyon/ para politikası
Seçimler sonrası %50’ye yükseltilen siyaset faizi sekiz aydır sabit. En son Kasım ayında siyaset faizi değiştirilmedi. Son Para Politikası Kurulu Kararı’ndaki vurgular kıymetli. Talep dezenflasyonu destekleyici düzeye geldi. Hizmet enflasyonundaki güzelleşme belirginleşiyor. Beklentiler ve fiyatlamalarda güzelleşme eğilimi var. Maliye siyasetinde eşgüdüm artıyor. TÜFE %48.58,ÜFE %32.24.
Enflasyonda yalnızca baz tesiriyle düşüş yaratabildik. Fiyatlamaları ve bekleyişleri tam manasıyla rasyonalize edemedik. Piyasa iştirakçileri on iki ay sonraki enflasyonu %27’lerde beklerken gerçek dalın beklentisi %50, hane halkının beklentisi ise %67’lerde. Yıl sonu %44 bekleniyor. Güç enflasyonunda OECD ülkeleri ortasında birinciyiz. Mehmet Şimşek’in “Rasyonele Dönüş Programı”nın sahiplenme oranı yalnızca Hazine ve Maliye Bakanlığı’nda. Maliye siyaseti dayanağı zayıf. Yalnızca Ödemeler İstikrarı kırılganlığının önlenmesinde ara alındı. Rezervler biriktirildi, CDS’lerimiz 272’lere indi.
Fiyat istikrarı siyasetinde tüm olumlu gayretlerine karşın Merkez Bankası yalnız kaldı. Programa “güven” gereğince sağlanamadığından toplumun tüm bölümlerince sahiplenilmiyor. Hizmet enflasyonunda katılık zayıflasa da devam ediyor. Cari süreçler istikrarı iktisadın soğumasıyla birlikte 3. çeyrekte ivme kazandı. Enflasyon Raporuna nazaran 2024-2026 yıllarında enflasyon varsayımını sırasıyla %44- %21-%12. Mali sıkı duruş devam ediyor.
Sadece kamu gereğince harcamasını disipline edip fedakârlık yapmıyor. Bütçe açığı Neredeyse 2 trilyona yaklaştı, para arzı (M3) %44-45’lerde, TCMB kuru baskılama gayesi ile likidite arttırmak zorunda kalıyor. Bu da bir nevi para basmak manasına geldiğinden enflasyonu tetikliyor. Enflasyon gayreti uzun ve meşakkatli bir süreç. Bu haftaki yazı konusu haftalık yazı kapsamını aştığından devamını (2025’e Yanlışsız Makroekonomik Görünüm II, Ödemeler İstikrarı (Dış Denge), Bütçe (İç denge), Borç Göstergeleri, Sonuç ve Kıymetlendirme bölümleri) haftaya sonuçlandıracağız.
/*
Yazarın müsaadesiyle Müşahede Gazetesi’nden tekrar yayınlandı
