Amerika Birleşik Devletleri (ABD) tarihinde, ekonomik kriz periyotlarında uygulanan gümrük tarifeleri, yerli ekonomiyi müdafaa ve milletlerarası ticaret istikrarlarını etkileme açısından kıymetli rol oynamıştır. Bu bağlamda, Fordney-McCumber Gümrük Tarifesi Yasası (1922) ve Smoot-Hawley Gümrük Tarifesi Yasası (1930) üzere yasalar, korumacılığın ekonomik ve politik sonuçlarını gözler önüne sermektedir. Günümüzde ise, 21. yüzyılın en tartışmalı ticaret siyasetlerinden biri olarak öne çıkan Donald Trump’ın uyguladığı tarifeler ve potansiyel yine başkanlık periyodu, tarihî örneklerle karşılaştırıldığında emsal dinamikler sergilemektedir. Ayrıyeten, Trump’ın mümkün dönüşü, Avrupa’nın güvenlik siyasetleri ve transatlantik bağlantılar üzerinde önemli tesirler yaratma potansiyeline sahiptir.
Fordney-McCumber Gümrük Tarifesi Yasası (1922) ve Smoot-Hawley Gümrük Tarifesi Yasası (1930)
Fordney-McCumber Gümrük Tarifesi Yasası (1922): Birinci Dünya Savaşı sonrasında ABD iktisadı, yerli sanayileri korumak ve ekonomik büyümeyi sürdürmek maksadıyla bu maddeyi kabul etmiştir. Yüksek gümrük vergileri, yabancı rekabeti azaltarak yerli üreticilere avantaj sağlamış, birebir vakitte hükümetin vergi gelirlerini artırmıştır. Fakat, bu siyaset kısa vadede olumlu tesirler sağlarken, uzun vadede milletlerarası ticarette gerginliklere ve karşılıklı tarifelerin artmasına neden olmuştur.
Smoot-Hawley Gümrük Tarifesi Yasası (1930): Büyük Buhran periyodunda, ekonomik sakinliği hafifletmek ve yerli emekçileri korumak gayesiyle kabul edilen bu yasa, yaklaşık 20.000 eserde tarifeleri yükseltmiş ve ABD’nin ihracatını olumsuz etkilemiştir. Yüksek tarifeler, öbür ülkelerin de karşılık olarak tarifeleri artırmasına yol açmış, global ticarette daralmaya ve ekonomik izolasyona neden olmuştur. Smoot-Hawley Yasası, Büyük Buhran’ın derinleşmesine katkıda bulunarak, muhafazacı siyasetlerin ekonomik kriz devirlerinde ne kadar yıkıcı olabileceğini göstermiştir.
Trump’ın Gözetici Ticaret Politikaları
Donald Trump’ın başkanlık periyodu, Amerika’nın ticaret siyasetlerinde esaslı değişikliklerin yaşandığı bir devir olarak öne çıkmıştır. Trump idaresi, “Amerika Önce” (America First) anlayışıyla hareket ederek, yerli üretimi desteklemek ve ticaret açığını azaltmak hedefiyle bir dizi tarifeler uygulamıştır. En dikkat çeken uygulamalardan kimileri şunlardır:
- Çin ile Ticaret Savaşı: Trump idaresi, Çin’e karşı yüksek gümrük tarifeleri uygulayarak, Çin’in haksız ticaret uygulamalarını durdurmayı ve ABD’nin ticaret açığını kapatmayı hedeflemiştir. Bu süreç, global tedarik zincirlerinde aksamalar yaratmış ve dünya genelinde ticaret tansiyonlarına yol açmıştır.
- Çelik ve Alüminyum Tarifeleri: ABD, çeşitli ülkelerden ithal edilen çelik ve alüminyum eserlerine yüksek tarifeler getirerek, yerli metal sanayisini müdafaayı amaçlamıştır. Bu adım, milletlerarası müttefikler ortasında yansılara neden olmuş ve karşılıklı tarifelerin artmasına sebep olmuştur.
- Tarife İstisnaları ve Yine Müzakereler: Trump idaresi, kimi ticaret mutabakatlarını yine müzakere ederek, daha müdafaacı kaideler talep etmiştir. Örneğin, NAFTA’nın yerine USMCA mutabakatı yapılmıştır. Bu müzakereler, ticaret partnerleriyle bağlantılarda tansiyonlara neden olmuş, lakin kimi dallar için daha avantajlı şartlar sağlanmıştır.
Donald Trump’ın Beyaz Saray’a Dönüşü ve Avrupa Güvenliği
Donald Trump’ın yine başkanlık devri, Avrupa’nın güvenlik siyasetleri üzerinde kıymetli tesirler yaratması beklenmektedir. Trump’ın Beyaz Saray’a dönüşü, ABD’nin Avrupa’ya verdiği dayanağın azalabileceği tasalarını artırmıştır. Bu durum, Avrupa’nın güvenlik zorluklarını tek başına ele alması gerektiği korkusunu doğurmaktadır. Trump’ın kampanya telaffuzları, Avrupa güvenliğine olan bağlılığı konusunda yasal tasalara yol açmıştır. Lakin, bu durumun gerçekleşip gerçekleşmeyeceği, büyük ölçüde Avrupa’nın kendi siyasetlerine bağlı olacaktır.
Transatlantik İştirakin Geleceği Üzerine Telaşlar: 2017 yılında Trump’ın vazifeye başlamasıyla birlikte, birçok Avrupa siyasetçisi transatlantik iştirakin geleceği konusunda kaygılıydı. Trump, ABD’nin müttefiklerinden gereğince katkı almadığını ve ittifakı bir yük olarak gördüğünü söz etmişti. Vakitle müttefiklerin avantajlarını kabul eden Trump, Avrupa’nın güçlerini zayıflattığını ve kimi ülkelerin Rus gazına inhisar hale geldiğini belirtmişti. Bu ihmaller, Avrupa’nın daha sonra ağır bedeller ödemesine neden olmuştur.
NATO ile Alakalar ve Güvenlik Ortamındaki Değişim: Trump’ın Beyaz Saray’daki birinci devrinde NATO ile sağlam ve muteber bir çalışma bağı kurulmuş, vakit zaman güçlü görüşmeler yaşansa da işler yoluna konulmuştur. Trump’ın vazifesi bırakmasının akabinde NATO güçlenmiş ve Rusya’nın Ukrayna’ya karşı yürüttüğü savaşa kolektif cevap olarak aktifliğini korumuştur. Lakin, güvenlik ortamındaki dramatik bozulma, müttefiklerin daha fazla sorumluluk almasını gerektirmektedir. 2014 yılında NATO müttefikleri, 2024 yılına kadar gayri safi yurtiçi hasılanın %2’sini savunma harcamalarına ayırmayı kabul etmiştir. Bu maksat birden fazla ülke tarafından karşılanmış olsa da, 2024 güvenlik ortamında bu maksadın yetersiz olduğu görülmektedir. Avrupa başkanları, daha fazlasını yapmaları gerektiğinin şuurundadır. Trump’ın tekrar lider olması, bu bildirisi pekiştirmektedir. Avrupa’nın kendi hissesine düşeni yapması durumunda, yeni ABD idaresinin de yükümlülüklerini yerine getireceği beklenmektedir.
Ukrayna’ya Takviye ve Stratejik Yaklaşımlar: Trump’ın mevcut Ukrayna dayanağı stratejisine olan şüpheciliği, ABD ve Avrupa’nın Ukrayna’ya sağladığı askeri takviyenin kâfi olmamasına dayanmaktadır. Putin’in savaşta gayelerine ulaşabileceğine inandığı ve toplumu zayıflayacağı varsayımıyla beklediği belirtilmektedir. Agresöre taviz vermek, savaşın en süratli formda sona ermesini sağlayacak olsa da, bu barış manasına gelmeyeceği ve maliyetleri azaltmayacağı söz edilmektedir. Daha fazla silah takviyesi verilmesi, barışa ulaşma mümkünlüğünü artırmaktadır. Uzun vadeli takviyenin inandırıcılığı, savaşın daha erken sona ermesine katkı sağlayacaktır. Bu yaklaşım, Trump’ın birinci devrinde Ukrayna’ya ölümcül silahlar gönderme kararı aldığı göz önüne alındığında, Trump’ın fikir yapısıyla uyumlu olarak bedellendirilmektedir.
Ticaret Siyasetlerinde Robert Lighthizer’ın Rolü
Donald Trump’ın başkanlık devri için hazırlıklarını sürdüren idare takımı, eski ticaret temsilcisi Robert Lighthizer’ın tekrar vazifeye getirilmesi talebinde bulundu. Lighthizer, Trump’ın Çin ile başlattığı ticaret savaşında kıymetli rol oynamıştı. Trump’ın geçiş grubunda yapılan görüşmelerde, Lighthizer’a ticaret temsilciliği teklifi yapıldığı fakat farklı bir durum için lobicilik yaptığı biliniyor. Ticaret bakanlığı pozisyonu için ise finansçı adayların öne çıktığı belirtilmektedir. Bu adaylar ortasında hedge fon yöneticileri Scott Bessent ve John Paulson yer almaktadır.
Lighthizer’ın Atanmasının Memleketler arası Tesirleri: Lighthizer’ın tekrar ticaret temsilcisi olarak atanması, Çin ve ABD’nin ticaret müttefikleri ortasında kaygılara yol açması beklenmektedir. Birinci misyon devrinde Trump idaresinde yürütülen ticaret savaşlarında tesirli olan Lighthizer, ABD’ye ithal edilen mallar üzerine yüksek tarifeler uygulanmasını savunmuştur. Trump’ın, bilhassa Çin malları üzerinde yüksek vergiler koyma kelamı verdiği bilinmektedir. Lighthizer’ın atanması, Japonya merkezli Nippon Steel’in ABD Steel’ı 15 milyar dolarlık satın alım teklifine de sorun çıkarabilir. Trump’ın bu muahedeye karşı olduğu belirtilirken, Lighthizer’ın bu çeşit mutabakatların engellenmesi tarafında güçlü bir argüman sunması beklenmektedir.
Ticaret Siyasetlerinde Devamlılık ve Korumacılık: Wall Street hukuk firması Skadden Arps’ta üç on yıl çalışan Lighthizer, ABD çelik sanayisi ismine Çin’den gelen ithalatlarla çaba etmiştir. 2000’li yılların başında, George W. Bush idaresini ABD çelik sanayisini korumak için çelik ithalatına tarifeler koymaya ikna etmiştir. Birinci misyon devrinde, ticaret mutabakatlarının iş çıkarları tarafından yönlendirilmekten fazla, üretimin yine yerli kaynaklara kaydırılması ve Amerikan personellerin korunmasına odaklanılması sağlanmıştır. Buna karşın, Çin ve Japonya ile sonlu ticaret muahedeleri yapılmış ve ABD-Meksika-Kanada muahedesi güncellenmiştir. Trump’ın ikinci periyodunda Lighthizer’ın yine atanması, ticaret siyasetlerinde devamlılık sağlanacağı ve muhafazacı siyasetlerin sürdürüleceği algısını güçlendirmektedir. Bu durum, ABD’nin ticaret ilgilerinde yeni dinamiklerin oluşmasına neden olabilir.
Tarihsel ve Şimdiki Siyasetlerin Karşılaştırılması
Fordney-McCumber ve Smoot-Hawley maddeleri ile Trump’ın ticaret siyasetleri ortasında besbelli paralellikler bulunmaktadır:
- Korumacılık Emelleri: Her iki devirde de yerli üretimi korumak ve istihdamı artırmak emeliyle yüksek gümrük tarifeleri uygulanmıştır.
- Uluslararası Ticarette Tansiyon: Hem Fordney-McCumber hem de Smoot-Hawley kanunları, başka ülkelerin karşılıklı tarifeler uygulamasına ve ticaret savaşlarının başlamasına neden olmuştur. Trump’ın uyguladığı tarifeler de benzeri halde global ticarette tansiyonlara yol açmıştır.
- Ekonomik Tesirler: Smoot-Hawley yasasının Büyük Buhran’ı derinleştirmesi üzere, Trump’ın tarifeleri de birtakım kesimlerde maliyet artışlarına ve tedarik zincirlerinde aksamalara yol açmıştır. Lakin, Trump idaresi bu siyasetlerin yerli ekonomiyi güçlendireceğini savunmuştur.
Trump’ın muhtemel tekrar başkanlık periyodu, tarihî müdafaacı siyasetlerin tekrarlanması riskini beraberinde getirmektedir. Bu durum, hem ekonomik hem de güvenlik alanında geniş kapsamlı tesirler yaratabilir.
Tarihsel örnekler, müdafaacı ticaret siyasetlerinin kısa vadede yerli üreticilere yarar sağlayabileceğini, lakin uzun vadede milletlerarası ticarette gerginliklere ve ekonomik izolasyona yol açabileceğini göstermektedir. Fordney-McCumber ve Smoot-Hawley maddeleri, bu siyasetlerin ekonomik kriz periyotlarında nasıl yıkıcı olabileceğini ortaya koyarken, Trump’ın uyguladığı tarifeler de emsal riskler taşımaktadır.
Ayrıca, Trump’ın tekrar başkanlık periyoduyla birlikte Avrupa güvenliği ve transatlantik alakalarda oluşabilecek olumsuz tesirler, ABD’nin ticaret ve güvenlik siyasetlerinde daha müdafaacı bir yaklaşım benimsemesinin getirebileceği sonuçları gözler önüne sermektedir. NATO ile münasebetlerde yaşanabilecek tansiyonlar, Avrupa’nın kendi güvenlik tedbirlerini artırmasını ve daha bağımsız hareket etmesini gerektirebilir.
